Style przywiązania – czym są i jak determinują nasze wchodzenie w bliższe relacje?

Czy zastanawiałeś się kiedyś, jak tworzymy relacje z innymi ludźmi? Czy jest to związane jedynie z cechami naszej osobowości, charakteru, wolną wolą czy może jest to kwestia zdeterminowana genetycznie lub biologiczne? Według psychologów zajmujących się więziami międzyludzkimi tworzenie związków i innych bliższych relacji jest ściśle związane ze stylami przywiązania charakterystycznymi dla danej osoby.

Czym są style przywiązania? Są to sposoby, w jakie tworzymy prawidłowe lub nieprawidłowe relacje z innymi ludźmi. Są one determinowane już we wczesnym dzieciństwie na bazie interakcji z rodzicami czy innymi opiekunami.

Czym jest i jak się tworzy przywiązanie?

Przywiązanie najczęściej definiuje się jako w miarę trwały związek społeczno-emocjonalny z inną osobą oraz rozwinięte na bazie relacji z rodzicami czy opiekunami zachowania, które są niejako modelem funkcjonowania danej osoby w dorosłych związkach. Jeśli czujemy się przywiązani do innej osoby, to mamy tendencję do szukania jej bliskości i wsparcia, szczególnie w sytuacjach stresowych. W okresie dzieciństwa w niekomfortowych sytuacjach szukamy więc bliskości rodzica, natomiast w dorosłości – współmałżonka czy partnera albo przyjaciół. W prawidłowych relacjach interpersonalnych bliskość takiej osoby wywołuje w nas poczucie bezpieczeństwa. Poziom tego poczucia bezpieczeństwa oraz poczucie zaufania do bliskich osób określane są właśnie przez style przywiązania, jakie rozwinęliśmy w toku naszego życia.

Geneza przywiązania

Teoria więzi łączy w sobie kwestie zarówno neuropsychologiczne, fizjologiczne, poznawcze, rozwojowe, a także podejście psychoanalityczne. Potrzeba tworzenia więzi z osobnikiem tego samego gatunku ma bez wątpienia podstawy biologiczne. Niektórzy uważają, że rozwinięcie takiego systemu przywiązaniowego ma ewolucyjnie na celu ułatwienie tworzenia par, posiadanie potomstwa i przetrwanie gatunku. Dodatkowo potomstwo ma większe szanse na przetrwanie, gdy jest wychowywane przez rodziców posiadających między sobą silną więź. Badacze twierdzą również, że zachowania przywiązaniowe mają podłoże genetyczno-neuronalne, a takie genetycznie zaprogramowane schematy są następnie rozwijane w wyniku doświadczanych interakcji międzyludzkich.

Udowodniono też, że rozwój przywiązania w dzieciństwie wpływa na kształtowanie się mózgu dziecka oraz na wytwarzanie określonych neurohormonów. Spoglądając na tworzenie się przywiązania z punktu widzenia behawioryzmu widzimy natomiast, że powstawaniu więzi z opiekunem sprzyjają zachowania przywiązujące dziecka: płacz, wydawanie odgłosów, ssanie, przytulanie – będące wyzwalaczami, na które dorośli reagują określonym zachowaniem. Dzieci uczą się „czytania” emocji opiekuna w odpowiedzi na przejawiane przez nie emocje czy zachowania, natomiast zadaniem opiekunów jest odczytywanie potrzeb i emocji dziecka oraz skoordynowane odpowiadanie na nie.

W zależności od tego, czy wzorce dziecka i opiekuna są zsynchronizowane czy nie, powstają określone style przywiązania. Okres krytyczny dla ich tworzenia to czas pomiędzy 7-8 miesiącem życia dziecka a skończeniem przez nie dwóch lat. Modele te są jednak plastyczne i umożliwiają adaptację dziecka do dalszego życia, style przywiązana mogą więc zmieniać się w późniejszym okresie życia, w zależności od doświadczeń danej jednostki w interakcji z innymi ludźmi.

Jak style przywiązania wpływają na nasze życie?

Style przywiązania determinują sposoby, w jakie wchodzimy w bliskie interakcje z innymi ludźmi i w jakie tworzymy relacje. Jakość funkcjonowania człowieka w związku może również zależeć od stylu przywiązania wykształconego w dzieciństwie. Nasze poczucie bezpieczeństwa, tolerancja na uczucie samotności, uczucia lęku czy miłości mogą być konsekwencją właśnie wykształcenia się tych styli w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa. Stąd tak ważne jest uzyskanie świadomości dotyczącej naszych styli przywiązania oraz praca nad ich zmianą w kierunku stylu zapewniającego najbardziej optymalne i prawidłowe relacje międzyludzkie.

Jeśli więc przychodzimy do psychologa z problemami w związku, takimi jak brak zaufania do partnera czy lęk przed bliskością – nie dziwmy się, że zadawane nam są pytania o wczesne dzieciństwo i relacje z rodzicami. Psycholog za najlepszą drogę może uznać określenie naszych styli przywiązaniowych i wspólną pracę nad zmianą naszych nieprawidłowych zachowań w relacjach po to, by polepszyć nasze funkcjonowanie w społeczeństwie i bliższych związkach z innymi.

Typy stylów przywiązania

Obecnie funkcjonują dwie klasyfikacje stylów przywiązania: tradycyjna typologia Ainsworth wyróżniająca trzy style (bezpieczny, unikający i ambiwalentny) oraz nowsza typologia czterech stylów w ujęciu Bartolomew’a-Horwitza (styl bezpieczny, lękowy-unikowy, zaabsorbowany i odrzucający). Style te kształtują się na podstawie jakości relacji z opiekunem, jego dostępności w sytuacji wyrażanych przez dziecko potrzeb, a także okazywanych przez niego emocji – dziecko odczuwa zarówno zniecierpliwienie, jak i obniżoną wrażliwość opiekuna na odczuwany przez dziecko dyskomfort. Wyróżniamy:

• Styl bezpieczny – stworzony na skutek doświadczenia dostępności opiekuna i jego wrażliwości w sytuacjach stresowych, w rezultacie dziecko kształtuje poczucie zaufania i jest zdolne do swobodnego ujawniania swoich potrzeb.
• Styl lękowo-ambiwalentny – stworzony na skutek doświadczenia niepewności do co dostępności opiekuna, tzn. kiedy rodzic nie zawsze pojawia się, gdy dziecko tego potrzebuje. Kształtuje to u dziecka obniżone poczucie bezpieczeństwa, wzmożoną czujność i lęk przed rozstaniem, a także jednocześnie ulgę i złość, gdy rodzic się pojawia; dzieci często wyolbrzymiają swoją potrzebę przywiązania, zauważając, że intensywne okazywanie negatywnych emocji częściej prowadzi do otrzymania uwagi opiekuna.
• Styl unikający – stworzony na skutek doświadczenia niedostępności i/lub niewrażliwości opiekuna w sytuacjach stresowych. Kształtuje to u dziecka wzmożoną aktywność mechanizmów ochronnych, unikanie kontaktu jako obronę przed zranieniem czy zawodem, ograniczanie okazywanie swoich potrzeb.

Jak łatwo się domyślić, najbardziej pożądanym stylem przywiązania jest styl bezpieczny. Cechuje on też największą część populacji – ponad 70%.

Osoby wykazujące taki styl wiedzą, że wszystkie prezentowane przez nie emocje są akceptowane, a ich wyrażanie jest niezbędne dla budowania relacji interpersonalnych. Osoby takie są zdolne do tworzenia zdrowych relacji, rozwiązywania konfliktów, są otwarte i swobodne, a także potrafią interpretować emocje innych osób. Są osobami społecznymi, łatwo adaptują się do różnych relacji międzyludzkich.

Jednostki, które wykształciły w dzieciństwie styl lękowo-ambiwalentny lub unikając często są bardziej wycofane z życia społecznego i mają trudności w nawiązywaniu bliższych relacji. Często dorośli, którzy są samotni, niepewni siebie, odczuwają lęk, depresję czy niepokój, doświadczyli trudnego dzieciństwa i zaburzonych relacji z rodzicami, stąd tak ważne w gabinecie psychologicznych jest dotarcie do podstawy problemu, którą mogą być właśnie wykształcone w dzieciństwie nieadaptacyjne style przywiązania.

Kiedy i w jaki sposób określić styl przywiązania?

Wielu psychologów oraz badaczy uznaje, że relacja rodzic-dziecko odgrywa znaczącą rolę w rozwijaniu się osobowości jednostki, modeli jej przyszłych zachowań, a także może mieć znaczenie w rozwoju psychopatologii. Prawidłowy wzór wczesnego przywiązania wspiera dziecko w dalszym rozwoju, otwartości na eksplorację świata i na relacje międzyludzkie.

Przyjmuje się, że bezpieczny styl przywiązania chroni jednostkę i wzmacnia jej odporność na mogące wystąpić w przyszłości zaburzenia.

Nieadaptacyjny styl przywiązaniowy, czyli styl lękowo-ambiwalentny lub unikający, mogą doprowadzić w dorosłości nie tylko do problemów w związkach i bliższych relacjach, ale też do zaburzonego obrazu samego siebie, niepewności, lęku, obniżonej odporności na stres, zaburzeń nastroju.

Stąd tak ważne jest, by psycholog przeprowadził dokładny wywiad, zaczynając od czasów dzieciństwa i sytuacji rodzinnej. Jeśli zajdzie taka potrzeba, specjalista może określić charakteryzujący pacjenta styl przywiązania drogą rozmowy czy też specjalnie przygotowanych kwestionariuszy, na przykład Kwestionariusz Stylów Przywiązania KSP. Określony w taki sposób profil danej osoby pod względem stylów przywiązania jest cenną wskazówką dla psychologa i może pomóc w zrozumieniu podstaw problemu oraz w ustaleniu właściwej ścieżki psychoterapii.