Psychotraumatologia to stosunkowo nowa dziedzina psychologii. Mogą ją praktykować osoby, które ukończyły studia podyplomowe na tym kierunku. Są one dedykowane psychologom i psychiatrom, ale również kuratorom sadowym, funkcjonariuszom publicznym czy przedstawicielom służb medycznych. Absolwenci tego kierunku mogą pracować w ośrodkach interwencji kryzysowej, w klinikach i szpitalach psychiatrycznych, hospicjach, ośrodkach psychoterapii, oddziałach psychosomatycznych w szpitalach i klinikach, w zakładach karnych i poprawczych, Policji, w służbie więziennej.
Czym się zajmuje psychotraumatologia?
Psychotraumatologia koncentruje się na uwarunkowaniach oraz konsekwencjach zdarzeń o charakterze traumatycznym. Jej głównym zadaniem jest udzielanie porad oraz wsparcia psychologicznego osobom i ich rodzinom, które doświadczyły traumy. Jej charakter może być incydentalny lub długotrwały. Wśród przyczyn traumy można wyróżnić kilka kategorii:
- katastrofy naturalne i klęski żywiołowe: huragany, trzęsienia ziemi, powodzie, pożary
- zdarzenia wywołane przez człowieka: wypadki drogowe, kolejowe, lotnicze, przemysłowe,
- zdarzenia związane z przemocą:
- kryminalną: gwałt lub wykorzystanie seksualne, napad, rozbój
- w rodzinie,
- strukturalnie zorganizowaną: działania wojenne, terrorystyczne.
Oprócz osób, które przeżyły powyższe doświadczenia pacjentem psychotraumatologa może również zostać ktoś, kto zmaga się z bezdzietnością, bezdomnością, uzależnieniami, mobbingiem w pracy. Do potencjalnych pacjentów psychotraumatologa można również zakwalifikować osoby po amputacji. Często przyczyną traumy jest poważna choroba lub śmierć osoby bliskiej. Dla kogoś innego będzie to rozwód i brak stabilności finansowej. Zatem każda stresująca sytuacja może wymagać konsultacji z psychotraumatologiem, ponieważ zjawisko traumy może być wywołane przez różne zdarzenia u różnych osób.
Przyczyny, objawy i skutki traumy
Jednym z najważniejszych zadań w pracy psychotraumatologa jest prawidłowe rozpoznanie doświadczenia traumatycznego. Istotne jest, aby określić nie tylko jego przyczyny i objawy, ale też skutki. Należą do nich:
- zaburzenia emocjonalne,
- zaburzenia psychosomatyczne,
- stres pourazowy,
- samookaleczanie,
- autoagresja,
- zagrożenie samobójstwem.
Ponadto takie doświadczenia mogą wywoływać stany lękowe, stany depresyjne, ataki paniki, natrętne myśli oraz zachowania, napady złości lub agresji, poczucie winy lub wstydu. Wśród nieoczywistych objawów, które mogą być wywoływane przez zdarzenia traumatyczne, wyróżnia się:
- problemy ze snem,
- problemy z koncentracją,
- trudności z utrzymywaniem relacji z innymi ludźmi.
- trudności adaptacyjne utrudniające pełnienie ról społecznych.
W procesie diagnozowania stosuje się techniki imaginacyjne. Wykorzystuje się również rozszczepienie i dysocjację. Przepracowanie traumy oraz doskonalenie syntezy urazu odbywa się za pomocą techniki ekranu. W praktyce psychotraumatologa porusza się również problematykę rezyliencji. Jest to umiejętność i proces adaptowania się do zmieniających się warunków otoczenia.
W zależności od rodzaju zaburzeń można zastosować psychoterapię krótkoterminową. Należą do niej:
- terapia ekspozycyjna – konfrontacja pacjenta z czynnikami wywołującymi traumę w celu redukcji negatywnych reakcji,
- terapia EMDR- rozmowa o traumie oraz stymulacja mózgu,
- terapia poznawczo-behawioralna.
Psychoterapia długoterminowa
Psychoterapię długoterminową stosuje się w przypadku zaburzeń dysocjacyjnych. Charakteryzują się one całkowitą lub częściową utratą prawidłowej integracji pomiędzy poczuciem własnej tożsamości, wspomnieniami, bezpośrednimi wrażeniami oraz kontrolą ruchów. Leczenie oparte jest na wstępnym łagodzeniu objawów oraz stopniowym wdrażaniu kolejnych faz przepracowywania i leczenia traumy. W takich przypadkach psychotraumatolog może współpracować z psychiatrą, co pozwala na wspomaganie leczenia za pomocą farmakoterapii.
Bardzo duże znaczenie dla skuteczności terapii ma umiejętność psychotraumatologa do nawiązywania relacji z osobą po traumatycznym doświadczeniu. Dzięki jego wsparciu pacjent ma większe szanse na rozwijanie umiejętności psychospołecznych. Zwiększa się również prawdopodobieństwo uzyskania dostępu przez pacjenta do jego zasobów osobowościowych, społecznych i indywidualnych. Zdarza się również, że psychotraumatolog wykorzystuje relacje z pacjentem w trakcie podejmowanych negocjacji w kryzysowych sytuacjach. Często są to sytuacje związane z autoagresją czy próbą samobójczą. Zatem praca psychotraumatologa jest niezwykle odpowiedzialna. Ma ona jednak duże znaczenie nie tylko w sytuacjach kryzysowych. Bowiem odpowiednio wcześnie podjęta interwencja psychologiczna może zapobiegać rozwojowi zaburzeń i zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu stresu pourazowego.
PTSD (posttraumatic stress disorder) czyli właśnie zespół stresu pourazowego jest schorzeniem najczęściej kojarzonym z psychotraumatologią. To zaburzenie psychiczne, mogące rozwinąć się na skutek doświadczenia jakiegoś zdarzenia, lub bycia świadkiem, które wiązało się z zagrożeniem. Mogło ono dotyczyć zdrowia lub życia pacjenta bądź drugiej osoby, na przykład kogoś bliskiego. Mimo ogólnemu przeświadczeniu, że PTSD występuje głównie u policjantów czy żołnierzy, jest to schorzenie które może dotknąć każdego. Wynika to z faktu, że zdarzenia stresujące czy właśnie traumatyczne powodują zaburzenia psychiczne, które nieleczone mogą prowadzić do rozwinięcia zespołu stresu pourazowego.
Jego objawy pojawiają się z reguły od 1 do 6 miesięcy po doświadczonej traumie. Wiążą się uporczywym i nawracającym wspomnieniem o trudnym doświadczeniu. Często przyjmują postać koszmarów sennych lub natrętnych myśli. Wśród innych objawów wyróżnia się też trudności z regulacją emocji, wybuchy gniewu drażliwość. Charakterystyczny może być również obniżony nastrój oraz brak czerpania przyjemności z aktywności, które dotychczas były źródłem radości. Pacjenci z zespołem stresu pourazowego unikają przedmiotów, miejsc czy osób, które wywołują skojarzenia z traumatycznym zdarzeniem. Oprócz objawów psychologicznych można zauważyć również somatyczne, takie jak często występujące bóle głowy, brzucha, problemy żołądkowe oraz ogólny zły stan fizyczny(złe samopoczucie).
Wśród zadań psychotraumatologii wyróżnia się nie tylko prace z pacjentem, ale również z ich rodzinami, rodzinami zastępczymi, adopcyjnymi oraz rodzinnymi domami dziecka. Ma to ogromne znaczenie w procesie terapii, ponieważ osoby po traumie potrzebują zrozumienia i wsparcia otoczenia. Stąd często praktykuje się, oprócz terapii indywidualnych, terapie grupowe.
Do zadań psychotraumatologa może również należeć opracowanie programów oraz prowadzenie szkoleń o charakterze psychoedukacyjnym. Są one prowadzone dla różnych grup zawodowych, takich jak lekarze, ratownicy medyczni, policjanci, kuratorzy sądowi, nauczyciele czy pracownicy zarządzania kryzysowego.
Psychotraumatolog, który posiada odpowiednie certyfikaty oraz doświadczenie może tez prowadzić superwizje przeprowadzonych terapii. To rodzaj spotkania dwóch psychoterapeutów, którego celem jest analiza przeprowadzonej terapii oraz doskonalenie umiejętności psychotraumatologa.
Bibliografia
- Kodeks etyczny Polskiego Towarzystwa Psychotraumatologii
- Klasyfikacja zawodów i specjalności Ministerstwa Pracy, Rodziny i Polityki Społecznej psychotraumatologa
