Projekcja według Holmesa

W czasach współczesnych większość ludzi musi mierzyć się z trudnymi sytuacjami. Presja czasu, natłok obowiązków, zmęczenie i nagłe zdarzenia losowe wpływają na stan psychiczny i umiejętności funkcjonowania w stresujących sytuacjach. Każdy człowiek w inny sposób, świadomie bądź nie, radzi sobie ze stresem. To od jego zasobów, przekonań, doświadczeń życiowych oraz obserwacji najbliższych zależy, jaki mechanizm obronny będzie stosował.

Definicja projekcji

Jednym z często stosowanych mechanizmów obronnych jest projekcja, zwana również rzutowaniem. Podlega ona na przypisywaniu swoich cech, emocji, motywów działania, często o charakterze negatywnym, innym osobom. Ich istnienie często jest wypierane przez jednostkę i funkcjonuje w podświadomości. Zatem projekcja dotyczy części osobowości, z którą człowiek się nie utożsamia. Efektem tego może być złość i poirytowanie, które pojawia się nie tylko w kontakcie z daną osobą, ale nawet na samą myśl o niej.

Mechanizm projekcji pozwala na skupienie się na innych osobach przy jednoczesnym uniknięciu pracy nad sobą. Dzięki temu zmniejsza poczucie frustracji.

Carl Jung powiedział:

Wszystko, co irytuje nas w innych może nas doprowadzić do zrozumienia samego siebie

Carl Jung

Choć cytat ten ujmuje problem z innego punktu widzenia, pozwala zrozumieć zależność między naszymi zachowaniami i emocjami, a tym co myślimy o innych.

Zdrowa projekcja jest mechanizmem, który może stać u podstaw odczuwania empatii. Bowiem zrozumienie innego człowieka jest możliwe wówczas, gdy jednostka jest w stanie wyobrazić sobie emocje towarzyszące drugiej osobie.

Patologiczna projekcja może być wstępem do nieporozumień oraz konfliktów. Jej destrukcyjny wpływ na relacje międzyludzkie może wynikać z tego, że nikt nie lubi, kiedy druga osoba insynuuje mu coś, co ma niewielkie pokrycie w rzeczywistości.

Rozpoznanie projekcji

Zadaniem trudnym, choć nie niemożliwym, jest rozpoznanie własnej projekcji. Konieczne jest rozpoczęcie pracy nad sobą. Pozwala ona pacjentowi zrozumieć źródło projekcji oraz pomaga rozpoznać momenty, w których prawdopodobnie zdecyduje się ją zastosować. Najlepszym rozwiązaniem jest podjęcie pracy nad własnym rozwojem pod okiem psychoterapeuty lub psychologa. Jego wiedza i doświadczenie mogą zwiększyć szanse, a czasem nawet umożliwić, dotarcie do nawet najgłębszych zakamarków podświadomości.

Rolą pacjenta jest obserwacja własnych reakcji oraz zachowań, które później będą poddane analizie pod okiem specjalisty. Taki plan działania zwiększa prawdopodobieństwo powstrzymania projekcji, ponieważ tylko będąc świadomym funkcjonowania tego mechanizmu pacjent może podjąć próbę jego zatrzymania.

Przedmiotem skutecznej terapii jest przede wszystkim skupienie się nieświadomości pacjenta. Pozwala to przepracować cechy i wydarzenia, z których jednostka może nie zdawać sobie sprawy, a które mają wpływ na zachowanie. Dzięki temu możliwe jest poznanie siebie i zaakceptowanie uczuć czy cech, które dla jednostki nie są wygodne. Proces ten jest niezbędny do osiągnięcia dojrzałości emocjonalnej.

Rodzaje projekcji

Pierwszą osobą, która zdefiniowała mechanizm projekcji był Zygmunt Freud. Jednak jego rozumienie tego pojęcia odnosiło się bardziej do psychoanalizy niż do psychologii.

Autorem najczęściej przedstawianej w psychologii klasyfikacji projekcji jest Dawid S. Holmes. Według niego projekcja nie zawsze stanowi przypisywanie swoich negatywnych cech innym osobom. Zjawisko to może się również opierać na określonej interpretacji rzeczywistości, która jest zgodna ze schematami poznawczymi oraz motywacją jednostki. Na tej podstawie wyróżnił on cztery rodzaje projekcji:

• projekcja podobieństwa – najbardziej zbliżona do definicji stworzonej przez Z.Freuda, polega na przypisywaniu innej osobie własnej cechy, której istnienia jednostka nie jest świadoma;
• projekcja atrybutowa – jest procesem, w którym jednostka świadoma posiadania danej cechy przypisuje ją innej osobie;
• projekcja pangloskowsko-kasandryjska – to mechanizm przypisywania innej osobie cechy, której jednostka nie posiada ale nie jest tego świadoma:
  • projekcja panglowska – dostrzeganie pozytywnych cech, bez świadomości stanów emocjonalnych, które temu przeczą;
  • projekcja kasandryjska – dostrzeganie negatywnych cech, bez świadomości posiadania pozytywnych emocji,
• projekcja komplementarna – polega na przypisywaniu innej osobie cechy, której jednostka nie posiada, odbywa się to w świadomy sposób.

W psychologii można również znaleźć klasyfikację Carla Gustava Junga, który wyróżnił projekcję bierną i czynną. W tym ujęciu projekcja bierna jest rozumiana w ten sam sposób, w jaki projekcję podobieństwa zdefiniował Holmes. Projekcja czynna jest natomiast świadomym kierowaniem wewnętrznych stanów na otoczenie, stosując współczucie, empatię bądź osądzanie.

Przykłady projekcji

Przykład projekcji atrybutowej

Przykładem projekcji może być zwykła rozmowa, w której jedna z osób jest wyraźnie poddenerwowana. Drugiego rozmówce charakteryzuje spokój i opanowanie. W pewnym momencie pierwsza osoba zadaje drugiej pytanie o powód tak dużych emocji, choć to u niej widać je bardziej. Na podstawie tego zdarzenia wyraźnie widać, że mechanizm obronny jakim jest projekcja wiąże się ze skupieniem na drugiej osobie. W tym przypadku polega to na przerzuceniu emocji na drugą osobę, aby zatuszować je w swojej podświadomości. Zastosowanym tutaj mechanizmem obronnym wydaje się być projekcja atrybutowa.

Przykład projekcji podobieństwa

Projekcja jest mechanizmem obronnym, który bardzo często jest stosowany w relacji damsko-męskiej, w odniesieniu do zdrady. Przykładem może być sytuacja, w której mąż oskarża żonę o to, że kokietuje innych mężczyzn podczas wspólnych wyjść. Kupno nowej sukienki mąż interpretuje jako działanie mające na celu uwodzenie innego mężczyzny. Takie zachowanie może wynikać z pragnienia męża, jakim jest zdrada. Oskarżając żonę próbuje ochronić własne ego, redukując tym samym poczucie winy i lęku, przy jednoczesnym utrzymaniu wysokiej samooceny. Takie zachowanie może być przykładem projekcji podobieństwa.

Przykład projekcji komplementarnej

Przykładem projekcji komplementarnej są wszelkie przekonania o innych wynikające z posiadania odwrotnych cech u siebie. Oznacza to, że osoba przestraszona będzie przekonana o tym, że inne jednostki są groźne. Podobny mechanizm obronny może zastosować osoba uległa, postrzegając innych jako jednostki dominujące.

Przykład projekcji palglosowskiej

Osoby o pesymistycznym uosobieniu, chcąc zmienić swoje myślenie, stosują pozytywne afirmacje. Ma to  związek z popularnym obecnie nurtem pozytywnego myślenia. Często zdarza się, że jednostka realnie uwierzy w poczucie własnego szczęścia, jednocześnie będzie wypierać ze świadomości negatywne uczucia, bądź będzie im zaprzeczać. Takie zachowanie jest przykładem projekcji palglosowskiej.

Stosowanie projekcji jest częstym mechanizmem obronnym u osób uzależnionych. Przerzucają one winę za coś, co jest ich odpowiedzialnością, na inne osoby. Oznacza to, że np. alkoholik uważa, że jest  nim z  winy żony, a narkomanka twierdzi, że popadła w nałóg przez męża. 

Podsumowanie

Odbiór rzeczywistości przez człowieka odbywa się przez pryzmat jego wnętrza, jego emocji i przekonań. Często krytykowanie innych jest wynikiem własnych słabości. Przykładem może tu być internetoj hejt w postaci negatywnych obrażających komentarzy na osobę. Projekcja jest więc zachowaniem, które ma za zadanie uchronić samego siebie i zatuszować to, czego jednostka nie chce zobaczyć.

Jednak zahamowanie tego mechanizmu jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy pacjent zda sobie sprawę z jego istnienia, a szczególnie z istnienia jego przyczyn. Praca nad minimalizowaniem stosowania projekcji może być więc pierwszym krokiem do  zrozumienia siebie i zaakceptowania wszystkich cech, również tych negatywnych.