Konsekwencje doświadczenia traumy

Trauma jest zmianą stanu psychicznego, której przyczyną jest zagrożenia zdrowia lub życia. Może ona również być wywołana przez wydarzenie, które dotyczy pacjenta jedynie pośrednio, czyli wówczas gdy jest jego świadkiem. Do zdarzeń mogących wywołać traumę, często nazywanych stresorem, możnazaliczyć wypadek, nagła śmierć bliskiej osoby czy nawet rozwód.

Definiowanie i diagnozowanie traumy

                Niewątpliwie każde traumatyczne doświadczenie ma ogromny wpływ na człowieka. Może bowiem prowadzić do zmian w codziennym funkcjonowaniu. Możliwe jest również, że zmianom ulegnie charakter pacjenta. Wynika to z faktu, że skutkiem traumy jest przeciążenie zdolności zaradczych, co prowadzi do zaburzeń psychicznych i fizycznych. Jednak diagnoza traumy jest bardzo trudna, ponieważ niemożliwe wydaje się być jednoznaczne określenie wydarzeń, których doświadczenie zawsze będzie wiązało się z wystąpieniem traumy. Wynika to z kilku powodów. Należą do nich:

• subiektywny charakter traumy – postrzeganie urazowości wydarzeń jest czynnikiem indywidualnym i różnym w zależności od osoby, która go doświadcza;
• aspekt kulturalny i społeczny – postrzeganie wydarzeń traumatycznych jest zależne od środowiska i trudne do usystematyzowania;
• trudność oceny wydarzeń z przeszłości – szczególnie dotyczy to wydarzeń z dzieciństwa, których obraz może zostać zniekształcony przez mijający czas;
• indywidualny system wartości – jest czynnikiem, który może nadawać wydarzeniom mniejsze lub większe znaczenie, co wpłynie na postrzeganie ich traumatyczności.

Warto również podkreślić znaczenie rezyliencji, czyli odporności pacjenta na trudne wydarzenia, która jest czynnikiem bardzo indywidualnym. Oznacza to, że niektóre osoby mimo przeżycia trudnych, życiowych sytuacji, mogących nosić znamiona traumy, poradzą sobie z nimi w sposób konstruktywny bez wystąpienia zaburzeń.

Wszystkie te czynniki będą wpływały na konieczność spojrzenia na dane wydarzenie z punktu widzenia pacjenta w sposób szczegółowy, by wykluczyć ryzyko potęgowania lub niedoszacowania traumy. Zarówno jedna, jak i druga sytuacja może mieć negatywne skutki dla pacjenta.

Kontrowersyjne wydaje się również postrzeganie wydarzenia jako traumatyczne w oparciu o fakt występowania objawów. W literaturze można znaleźć podejście, zgodnie z którym wydarzenie nosi znamiona traumy jedynie wówczas, gdy niesie ze sobą szereg zmian psychopatologicznych. W opozycji można znaleźć twierdzenie, że to podejście może wykluczać istnienie zdarzeń obiektywnie traumatycznych, więc bardziej zasadne wydaje się dostrzeganie dualnej struktury traumy. Oznacza to, że występuje ona wówczas, gdy doszło do urazowego zdarzenia i silnej reakcji na nie, która może, ale nie musi prowadzić do zmian psychopatologicznych.

Konsekwencje traumy

Niezależnie od sposobu postrzegania traumy istotne jest zwrócenie uwagi na jej konsekwencje. Mogą one się różnić w zależności od predyspozycji pacjenta. Dla niektórych osób traumatyczne wydarzenie będzie przyczyną problemów i zaburzeń biopsychicznych, dla innych jedynie negatywnych emocji, które z czasem wytłumią. Niemniej w każdym przypadku takie sytuacje niosą ze sobą różne powikłania i skutki. Można je podzielić na trzy podstawowe grupy. Należą do nich:

• konsekwencje o wymiarze noetycznym,
• konsekwencje o wymiarze psychicznym,
• konsekwencje o wymiarze biologiczno-fizycznym.

Pierwsza grupa dotyczy konsekwencji związanych z egzystencją. Charakteryzują się one dużym poczuciem nudy i nadmiernymprzygnębieniem. Zauważalny jest brak motywacji i poczucie bezradności. Osoba, u której obserwuje się konsekwencje noetycznecharakteryzuje się brakiem radości z życia oraz niechęcią do działania. To z kolei może wiązać się z nasileniem poczucia izolacji społecznej. Często pojawia się poczucie wycofania z życia społecznego i towarzyskiego, a nawet rodzinnego.

Konsekwencje o wymiarze psychicznym to grupa obejmująca takie objawy jak obniżony lub zmienny nastrój czy też poczucie wyczerpania. Częstym objawem jest również poczucie stagnacji emocjonalnej. Znamienna dla tej grupy pacjentów może być lękliwość czy wyczerpanie. Innym objawem może być brak koncentracji. Zaburzona praca psychiki może też objawiać się problemami ze snem lub apetytem. Z czasem może też prowadzić do stanów depresyjnych, a nawet myśli samobójczych.

Wymiar biologiczno-fizyczny obejmuje głównie objawy somatyczne, czyli związane z ciałem. Wśród nich wyróżnia się następujące dolegliwości:

• zaburzona akcja serca,
• regularne bóle głowy,
• problemy z ciśnieniem,
• problemy z oddychaniem,
• problemy z utrzymaniem wagi,
• podatność na infekcje i choroby.

Istotny jest również fakt, że nieprzepracowana trauma może prowadzić do rozwinięcia się zespołu stresu pourazowego (PTSD – Post-traumaticstressdisorder). To zaburzenie z grupy lękowych charakteryzujące się uporczywym i nawracającym wspomnieniem wydarzenia, które było przyczyną traumy. Często mają one postać natrętnych myśli lub koszmarów sennych. PTSD wiąże się również z unikaniem wszystkiego, co może wywoływać skojarzenia z traumatycznym wydarzeniem, np. miejsc czy osób. Obserwuje się również zaburzenia somatyczne. 

Pozytywne skutki traumy

            Występowanie traumy kojarzy się głównie z pojawieniem się negatywnych objawów i zaburzeń. Jednak w przyszłości mogą one obejmować dwie drogi. Jedną jest pogłębienie oraz utrwalenie zaburzeń, natomiast drugą stanowią zmiany obejmujące pozytywne rozwiązania. Te z kolei często pojawiają się dopiero w momencie, kiedy minie więcej czasu od traumatycznego zdarzenia, jednak dotyczą wszystkich grup wiekowych. Zmiany te dokonują się w trzech obszarach, do których należą:

• percepcja siebie – zwiększona odporność na trudne sytuacje, wzrost zaufania do siebie, dostrzeganie swoich możliwości;
• relacje interpersonalne – pogłębienie dotychczasowych więzi, większa otwartość na innych, wzrost empatii, bardziej racjonalne zachowanie, większa swoboda okazywania swoich emocji;
• filozofia życia – zwiększona świadomość egzystencjalna, zmiana wartości i priorytetów życiowych, zwiększenie znaczenia aspektu duchowości.

Pozytywne zmiany stanowiące następstwo wydarzenia o charakterze traumatycznym noszą miano potraumatcznego wzrostu (PTG). Trauma jest swego rodzaju katalizatorem kreowania nowej tożsamości. Pacjent ma możliwość rozpoczęcia nowego życia, w którym PTG jest zarówno wynikiem, jak i wewnętrzną walką ze skutkami trudnego wydarzenia.

Trauma jest niewątpliwie wydarzeniem, które odciska piętno na osobie, która jest jego uczestnikiem bądź świadkiem. Jeśli dotyczy wypadku, katastrofy lub innego niebezpiecznego zdarzenia stawia pacjenta w sytuacji, w której może doświadczyć jak realna jest możliwość utraty życia czy nawet śmierć. Jeśli natomiast jest zdarzeniem, które trudno przepracować na tle psychicznym może utrudniać funkcjonowanie oraz zniekształcać obraz własnej osoby.

Jednak mimo wielu konsekwencji różnego typu, dobrze poprowadzona terapia może skutecznie zredukować negatywne skutki oraz w późniejszym czasie być przyczyną pozytywnych zmian. Ich następstwem może być korzystny wpływ na funkcjonowanie pacjenta w społeczeństwie. Może również zwiększyćsię jego odporność na trudne sytuacje, których w przyszłości może doświadczyć.

Bibliografia:

Steuden S., Janowski K.: Trauma – Kontrowersje Wokół Pojęcia, Diagnoza, Następstwa, Implikacje Praktyczne, Kul, 2016