Skuteczne strategie radzenia sobie z trudnościami w nauce: poradnik dla uczniów, nauczycieli i rodziców

Nauka to proces, który nie każdemu przychodzi z łatwością. Każdy uczeń w którymś momencie swojej drogi napotyka na trudności, które często wydają się nie do pokonania. Będąc wyposażonym w odpowiednie narzędzia i strategie, każdy jest w stanie poradzić sobie z przeszkodami w procesie nauki. 

Edukacja a style uczenia się

Najczęściej wyróżnia się dwa podstawowe style nauki: bierny i aktywny. Nauka w sposób bierny (konserwatywny, wykonawczy) polega na ścisłym trzymaniu się granic materiału oraz metodycznym powtarzaniu nowych informacji w celu ich zapamiętania. Aktywna nauka natomiast charakteryzuje się wykraczaniem poza te granice, dociekaniem i uzupełnianiem luk, tworzeniem własnych skojarzeń, porównań czy schematów. To ten drugi sposób sprzyja lepszemu zapamiętywaniu, jednak system edukacji promuje naukę w sposób konserwatywny (Nosal, 2000). 

Jak wiadomo, między ludźmi występują często znaczne różnice indywidualne. Sposób nauki, który będzie odpowiedni dla jednej osoby, niekoniecznie sprawdzi się u innej. Narzucanie jednego sposobu nauki może powodować u wielu uczniów trudności z opanowaniem materiału szkolnego. Czasami wystarczy jednak nauczyć dziecko samodzielnie zarządzać swoim procesem nauki przy użyciu odpowiednich dla niego metod, co pozwoli mu nabyć motywacji do zdobywania wiedzy i znacznie ułatwi cały proces.

Jak kształtować skuteczne strategie uczenia się? Samopoznanie jako klucz do sukcesu

Pierwszym krokiem, jaki może uczynić uczeń z problemami w nauce, jest ustalenie optymalnej dla niego strategii radzenia sobie z trudnościami. Niektóre dzieci, szczególnie w obliczu doświadczanych trudności, czują się zagubione i bezradne. Dużą rolę na tym etapie odgrywa więc rodzic, nauczyciel czy pedagog szkolny, których zadaniem jest pomoc w odnalezieniu odpowiedniej drogi.

Jak znaleźć strategię efektywnej nauki odpowiadającą danemu uczniowi? Przede wszystkim należy zadać sobie pytanie, co motywuje dziecko, co je ciekawi i jakie są jego mocne strony. Następnie możemy wykorzystać to w stworzeniu planu nauki. Rozważmy poniższe przykłady:

• uczeń ma problemy z przyswajaniem wiedzy, jednak bardzo lubi rysować i najlepiej zapamiętuje informacje przedstawione w postaci graficznej – możemy zachęcać go do tworzenia notatek właśnie w takiej postaci, np. ucząc go rysowania map myśli;
• uczeń nie lubi planowania i sztywnych ram, za to chętnie wykonuje różnego rodzaju eksperymenty – możemy przedstawiać mu różnego rodzaju zadania do samodzielnego wykonania, które mają swoje odzwierciedlenie w praktyce, lub zachęcać do grania w gry edukacyjne;
• uczeń nie lubi uczyć się z książek czy notatek, a informacje najlepiej przyswaja przez słuchanie – warto zadbać o interesującą, angażującą formę wykładu, zachęcając również ucznia do słuchania podcastów czy oglądania interaktywnych filmów na zadany temat.

Bardzo ważne jest dostosowanie sposobu nauki do indywidualnych potrzeb dziecka oraz eksperymentowanie, by odnaleźć ten, który będzie najbardziej efektywny. Minimalizuje to ryzyko niepowodzeń czy nudy, za to sprawia, że nauka staje się przyjemnością, co jest kluczowe dla osiągnięcia sukcesu.

Strategia nauki to nasza świadoma metoda efektywnego uczenia się. Ważna jest tu samoświadomość oraz samoregulacja, zmiana strategii, gdy ta nie przynosi skutków i stałe poszukiwanie lepszych sposobów zapamiętywania informacji. Wyróżniamy takie strategie nauki, jak na przykład:

• powtarzanie materiału, wiążąc nowe informacje z tymi już zgromadzonymi w pamięci trwałej (np. poprzez podkreślanie czy zapiski na marginesach);
• opracowywanie materiału, podczas którego uczeń tworzy skojarzenia, ułatwiając zakodowanie nowej informacji, np. poprzez tworzenie indywidualnych notatek;
• organizowanie – np. tworzenie map myśli czy używanie technik mnemonicznych;
• stawianie sobie pytań w trakcie nauki, ponowne czytanie, poszukiwanie korelacji między nowymi i już przyswojonymi informacjami;
• poszukiwanie dodatkowych źródeł wiedzy (strony internetowe, książki, kompetentne osoby);
• monitorowanie i dostosowywanie swojego sposobu nauki (Szymczak, 2012).

Trudności w nauce – czy może tu pomóc lepsza organizacja czasu?

Jednym z najważniejszych aspektów walki z trudnościami w nauce jest odpowiednia organizacja. Powinna ona dotyczyć nie tylko czasu na naukę, ale również stawianych sobie celów. Zachęcaj dziecko do samodzielnego tworzenia planu swojej nauki.

Zaplanuj czas na naukę

Stwórz tygodniowy harmonogram nauki – zaznacz w nim czas na lekcje czy zajęcia dodatkowe, odpoczynek oraz czas, który zamierzasz przeznaczyć na samodzielną naukę. Nauka nie może być ciągła, konieczne jest robienie sobie regularnych przerw. Pomocne mogą tu być techniki takie, jak Pomodoro – metoda ta polega na tym, że przez 25 minut wykonujemy założoną sobie pracę, a następnie robimy 5 minut przerwy.

Stawiaj sobie realistyczne cele

Postaw sobie cele krótko- i długoterminowe. Pamiętaj, by cele nie były zbyt łatwe do spełnienia, ale powinny być też realistyczne – poprawi to Twoją pewność siebie oraz zwiększy poczucie kontroli nad procesem nauki. Pomocną zasadą jest tu SMART – akronim z języka angielskiego mówiący o tym, że cele powinny być: specyficzne, mierzalne, osiągalne, realistyczne i ograniczone czasowo. Zapisuj i śledź swoje cele, by utrzymać motywację.

Stres jako potężny dystraktor w procesie nauki – jak radzić sobie ze stresem, który zwiększa trudności w nauce?

Wiele problemów z nauką jest powodowane lub wzmacniane przez stres. Trudności w nauce również wzmacniają stres, przez co tworzy się samonapędzające się błędne koło. Z tego względu bardzo ważne jest, by rozwinąć w sobie sposoby skutecznego radzenia sobie ze stresem. Istnieje wiele metod, które mogą okazać się tu pomocne, m.in. jest to stosowanie technik relaksacyjnych, takich jak medytacja, ćwiczenia oddechowe, progresywny trening mięśni Jacobsona, czy medytacja Tratak.

Przykładowo, trening autogenny Schultza ma udokumentowaną skuteczność w  polepszaniu wyników w nauce u młodzieży szkolnej. Wzmacnia u dzieci umiejętności samoregulacji, reguluje reakcje emocjonalne i przyczynia się do polepszania odporności psychicznej.  Według jednego z badań, 74% uczniów zaobserwowało poprawę swojego funkcjonowania psychofizycznego na skutek treningu, a 55% – zaobserwowało poprawę wyników w nauce (Ziółkowski, 2020). 

Niemniej ważny jest stabilny rytm dnia dziecka, prawidłowy sen, aktywność fizyczna i odżywianie. Zaburzenia funkcjonowania w sferze fizycznej wpływają także na obszar poznawczy. 

Niezmiernie ważnym aspektem w radzeniu sobie z trudnościami w nauce jest też możliwość uzyskania dodatkowego wsparcia od rodziców czy nauczycieli – zarówno jeśli chodzi o wsparcie merytoryczne, jak i wsparcie emocjonalne. 

Utrzymaj motywację do nauki – kluczowe jest wsparcie rodziców, nauczycieli i kolegów!

Kluczem do utrzymania motywacji do nauki jest utrzymanie uwagi i zaciekawiania ucznia na wysokim poziomie, przekazując przy tym niezbędną wiedzę i odpowiednie wsparcie. Nauczyciele i rodzice mogą wspierać uczniów poprzez:

• odpowiednie środowisko nauki – stworzenie atmosfery kreatywności i pozytywnych emocji, jednocześnie stawiając przed uczniami jasne wymagania;
• przygotowywanie interaktywnych lekcji, w których dzieci biorą czynny udział;
• rozwijanie umiejętności praktycznych uczniów, co pozwoli im lepiej zrozumieć także materiał teoretyczny oraz pokaże zastosowanie wiedzy w praktyce;
• upewnianie się, że na każdym etapie uczniowie rozumieją omawiany materiał;
• daj dziecku zadawać pytania – pozwala to mu lepiej zrozumieć materiał i przetworzyć go, dając możliwość uzupełnienia luk w wiedzy i utrwalenia już przyswojonych informacji;
• stawianie przed uczniami realistycznych celów – zadania zbyt łatwe mogą szybko znudzić podopiecznych, natomiast zbyt trudne – znięchęcić ich;
• częste powtórki – najlepiej powtarzanie materiału w formie zabawy lub gry, odnoszenie się do już przyswojonej przez uczniów wiedzy;
• dodatkowe konsultacje dla tych uczniów, którzy wymagają dłuższego czasu dla lepszego zrozumienia materiału (Szymczak, 2012).

Co mogą natomiast zrobić uczniowie kiedy doświadczają trudności w nauce? Przede wszystkim nie bać się prosić o pomoc! Zarówno jeśli chodzi o rodziców, nauczycieli czy rówieśników – każda osoba może być cennym źródłem wiedzy zarówno na temat zadanego materiału, jak i technik mogących wspomóc proces nauki. Duże korzyści może przynieść nauka w grupach rówieśniczych – takie spotkania pomagają w wymianie wiedzy oraz podtrzymaniu motywacji.

Podejście do nauki, które uwzględnia: indywidualnie dobrane strategie uczenia się, odpowiednią organizację, radzenie sobie ze stresem i wsparcie ze strony środowiska, może znacząco pomóc w pokonaniu trudności edukacyjnych. Samoregulacja i samodzielność to kluczowe umiejętności, które nie tylko ułatwiają naukę, ale także przygotowują do dalszych wyzwań życiowych. Pamiętaj, że trudności w nauce to nie przeszkody nie do pokonania, a raczej dobra okazja do rozwoju i lepszego zrozumienia siebie jako ucznia. 

Czasem trudności w nauce mają swoje źródło w doświadczeniach traumatycznych. Praca nad traumami ucznia nie tylko poprawia jego wyniki edukacyjne, ale również wspiera rozwój kompetencji poznawczych, umiejętności niezbędnych w codziennym życiu oraz buduje pewność siebie w różnych sytuacjach. W przypadku konieczności pracy nad traumami, zachęcam do skorzystania z terapii traum Havening.

Literatura:

1. Nosal C.S., 2000: „Różnice indywidualne w stylach uczenia się i myślenia”. Przegląd Psychologiczny, 43(4):469-480
2. Szymczak J., 2012: „Świadome i autentyczne uczestniczenie w procesie uczenia się. Specyfika i znaczenie strategii uczenia się”. Forum Dydaktyczne 9-10:133-149
3. Ziółkowski M., 2020: „Świadoma regulacja napięcia emocjonalnego w nowoczesnym procesie dydaktyczno-wychowawczym”