Lęk przed rozstaniem w związku może nam towarzyszyć od początku trwania relacji lub pojawić się niespodziewanie. Czasem jest skutkiem zmiany zachowania partnera czy partnerki – w takim wypadku pomóc może otwartość, wsparcie i szczera rozmowa. Często lęk przed rozstaniem pojawia się jednak bez obiektywnych przyczyn. Partner czy partnerka są otwarci, wspierający, doceniający – a mimo to pojawia się lęk. Co może być przyczyną takiego samopoczucia i jak temu zaradzić?
Skąd bierze się lęk przed separacją i jak się objawia?
Każdy z nas potrzebuje bliskości ukochanej osoby, kogoś, na kim możemy polegać. W początkowym okresie życia są to rodzice lub inni opiekunowie, w dorosłości – partner lub partnerka. Psychologowie ewolucyjni, społeczni i inni są zgodni, że występują podobieństwa więzi pomiędzy rodzicem i dzieckiem oraz więzi pomiędzy dorosłymi tworzącymi parę. W budowaniu jednej i drugiej wykorzystywane są podobne mechanizmy, zaangażowane są podobne neurohormony. Problemy występujące w związkach małżeńskich i partnerskich mogą więc mieć swoje źródło w zaburzeniach więzi rodzicielskich.
Mechanizm powstawania lęku przed porzuceniem obejmuje sytuację, w której mózg danej osoby postrzega doświadczenie bliskości i zaangażowania jako zagrożenie – separacja od partnera czy jego odsuwanie się lub stawiane w związku granice mogą być postrzegane jako trauma. Następuje zwiększona produkcja kortyzolu. Pojawia się lęk, problemy z bezsennością, uczucie ogromnej bezradności, stałe zamartwianie się. Niepokój może przekształcać się w objawy psychosomatyczne, takie jak zawroty głowy, uderzenia gorąca, drżenie rąk, kołatanie serca, dolegliwości żołądkowe, zaburzenia odżywiania, bóle głowy.
Pojawiający się lęk przed rozstaniem może się manifestować w różny sposób także poprzez zmianę zachowania w związku. Osoba odczuwająca niepokój może odsuwać się od partnera lub wręcz sama zakończyć związek. Z drugiej strony lęk przed rozstaniem może objawiać się wzmożonym staraniem się o partnera, o przypodobanie się mu. Może również wystąpić wzmożona zazdrość i zaborcze zachowania. Niestety taki stan może prowadzić do rozpadu związku. Osoba dotknięta lękiem odczuwa wtedy wysoki niepokój i brak akceptacji rozstania, próbuje odzyskać kontakt z byłym partnerem. Nie przeżywa zdrowej żałoby po związku, a traumę, która może zakończyć się zaniedbaniem życia społecznego i zawodowego, a także własnego zdrowia.
Oblicza lęku przed rozstaniem – perspektywy psychologiczne
Lęk przed rozstaniem może przybierać różne formy. Mogą to być na przykład:
- Lęk separacyjny – lęk przed przebywaniem z dala od partnera
- Lęk przed porzuceniem
- Lęk przed podjęciem decyzji o rozstaniu i przed samotnością
W przypadku lęku separacyjnego niepokój odczuwany jest wtedy, gdy partner przebywa z dala od nas. Często lęk występuje nawet przy rozstaniu na jeden dzień. Nikt z nas nie lubi przebywać z dala od ukochanej osoby, jednak osoby cierpiące na lęk separacyjny odczuwają ten niepokój w dużo bardziej intensywny, traumatyczny sposób. O lęku separacyjnym słyszy się głównie w kontekście dzieci i ich lęku związanego z pozostawaniem w przedszkolu, szkole czy spaniu w oddzielnym pokoju. Lęk separacyjny może dotyczyć jednak także dorosłych. Jest on skutkiem przywiązania do partnera, które jest nadmiernie intensywne i zniekształcone, niezdrowe, obsesyjne. Występuje u osób, które stały się całkowicie zależne emocjonalnie od swojego partnera. W związku z tym rozstanie byłoby dla takich osób nie tylko nieprzyjemną sytuacją, a prawdziwą traumą. Przyczyny takiego patologicznego przywiązania mogą być różne. Lęk separacyjny występuje na przykład u osób, w których rodzinach przeważał wzorzec rodzicielski oparty na nadopiekuńczości lub tych, które od dzieciństwa rozwijały toksyczne mechanizmy formowania się więzi. Osoby takie odczuwają niepokój, niepewność, współzależność od drugiej osoby i potrzebę posiadania.
Lęk przed porzuceniem może też występować w związku, w którym obawiamy się utraty partnera. Lęk ten kieruje naszymi zachowaniami w związku – przekładamy potrzeby partnera ponad swoje, jesteśmy nadmiernie ulegli i tolerancyjni wobec jego bierności czy negatywnych zachowań, natomiast sami staramy się wciąż być dla niego lepszymi, dostosowujemy się do niego, nawet za cenę łamania własnych zasad i przekraczania granic komfortu, np. w sferze seksualnej. Osoba dotknięta lękiem przed porzuceniem wciąż zabiega o uczucia partnera, pragnie nieustannych deklaracji i nie potrafi poszanować prywatnej przestrzeni drugiej osoby, odczuwa również dyskomfort wtedy, gdy nie ma stałego kontaktu z partnerem. Taki lęk może wystąpić na przykład u osób o określonym profilu osobowościowym – mających osobowość zależną i opierającą każdy związek na nadmiernym przywiązaniu do partnera, potrzebie ciągłej opieki i uległości. Podobne zachowania mogą towarzyszyć również zaburzeniom osobowości typu borderline.
Coraz popularniejszy staje się również termin FOBU oznaczający lęk przed zerwaniem relacji (ang. fear of breaking up). Osoba dotknięta takim lękiem tkwi w związku, w którym odczuwa dyskomfort lub nie czuje się do końca szczęśliwa, jednak boi się zakończyć relację. Może to być spowodowane potencjalnymi konsekwencjami zerwania, np. finansowymi, rodzinnymi, społecznymi, a także po prostu lękiem przed samotnością i strachem, że nikt inny nas nie pokocha. Również w takim wypadku warto poradzić się psychologa i wspólnie z nim dotrzeć do prawdy o tym, czego naprawdę chcemy oraz jak pozyskać narzędzia do ujarzmienia lęku, który nas przed tym blokuje.
Lęk przed rozstaniem a teoria przywiązania
Teoria przywiązania bazuje na pojęciu przywiązania, przez które rozumie się w miarę trwały związek społeczno-emocjonalny z inną osobą. Jak już wspomniano, zakłada się, że niejakim modelem funkcjonowania danej osoby w związkach są wyuczone wzorce z relacji z rodzicami lub opiekunami w dzieciństwie. Powstawanie przywiązania pomiędzy niemowlętami a opiekunami wyjaśniane jest w kontekście genetycznym, ewolucyjnym, a także behawioralnym.
Jaki wpływ teoria przywiązania może mieć na lęk przed zerwaniem? Otóż schematy tworzenia i utrzymywania relacji oraz związane z tym uczucia i emocje, które wykształciliśmy w dzieciństwie, określone są poprzez nasz styl przywiązania. Prawidłowe relacje sprawiają, że bliskość innej osoby wywołuje w nas zaufanie i poczucie bezpieczeństwa. Tak dzieje się u osób, które wykształciły bezpieczny styl przywiązania na skutek dostępności opiekuna w dzieciństwie w odpowiedzi na ich potrzeby, dzięki czemu nauczyły się otwartości, okazywania potrzeb i poczucia bezpieczeństwa. Schematy te przenoszone są na nasze interakcje w dorosłym życiu, wpływając także na jakość funkcjonowania w związkach. Zdarza się jednak, że ludzie przejawiają nieadaptatywne style przywiązania – unikające lub lękowo-ambiwalentne. Mogą się one rozwinąć na skutek niedostępności opiekuna, niepewności jego dostępności lub negatywnych emocji przejawianych w odpowiedzi na potrzeby dziecka. Na tym podłożu wykształca się niskie poczucie bezpieczeństwa, wzmożona czujność i lęk przed rozstaniem lub też zamknięcie się w sobie i unikanie kontaktu jako obrona przed zranieniem. Styl przywiązania lękowo-ambiwalentny może odpowiadać za lęk przed rozstaniem – w takim przypadku brak zaufania i niepewność co do obecności bliskiej osoby rozwinęły się już w niemowlęctwie i utrwaliły przez okres dorosłego życia. Style przywiązania nie są jednak niezmienne, mogą ulec modyfikacji na skutek doświadczeń życiowych czy pracy z psychologiem.
Lęk separacyjny a poczucie własnej wartości
Poczucie własnej wartości jest to sposób, w jaki widzimy samego siebie, wartość, jaką przypisujemy własnej osobie. Nasza samoocena jest zdeterminowana wychowaniem, dotychczasowymi doświadczeniami życiowymi, a także naszymi przekonaniami i obowiązującymi normami. Poczucie naszej wartości ma ogromny wpływ na podejmowane przez nas decyzje, na życie zawodowe, rodzinne, społeczne – a także miłosne. W jaki sposób poczucie własnej wartości wpływa na lęk przed rozstaniem?
Lęk przed rozstaniem występuje najczęściej u osób, które rozwinęły silną zależność emocjonalną od innych osób. Osoby takie mają często również problemy z samooakceptacją i niskim poczuciem własnej wartości, stąd boją się porzucenia i wymagają ciągłych deklaracji i zapewnień od partnera. Są przywiązane w niezdrowym stopniu i całe życie podporządkowują związkowi i partnerowi, zapominając o sobie, swoich potrzebach, swoich znajomych – jedynym, co potrzebne jest im do życia, jest partner, a jego bliskość i wsparcie sprawia, że czują się docenione. Kompensuje to ich niską samoocenę. Problem pojawia się wtedy, gdy nie używamy zdrowego przywiązania w celu budowania stałego wyższego poczucia własnej wartości, a polegamy jedynie na parterze i jego ciągłych zapewnieniach, bez których czujemy się bezwartościowi. W ten sposób rodzi się lęk przed separacją od partnera i lęk przed rozstaniem, taka sytuacja wiąże się bowiem z ponownym obniżeniem poczucia własnej wartości.
Jak pokonać lęk przed rozstaniem? Rola terapii poznawczo-behawioralnej
Pierwszym krokiem ku walce z lękiem przed rozstaniem jest poszukanie pomocy i dobranie wraz ze specjalistą odpowiedniego do naszej sytuacji sposobu terapii. Kluczowa jest tu specyfika każdego przypadku i podłoże występującego lęku. Często proponowanym sposobem leczenia zaburzeń lękowych jest terapia poznawczo-behawioralna. Cechuje się ona tym, że skupia się na zmianie szkodliwych dla nas wyuczonych schematów myślowych prowadzących do określonych zachowań i odczuć – na przykład właśnie odczuwania lęku przed rozstaniem.
Jak terapia poznawczo-behawioralna może nas wesprzeć w pokonaniu lęku przed zerwaniem? Terapeuta pomaga pacjentowi zmienić jego sposób myślenia tak, by lepiej radzić sobie z lękiem. Pacjent otrzymuje narzędzia do walki z niepokojem, nadmierną zależnością i uległością oraz do zwiększenia poczucia własnej wartości i zbudowania zdrowej relacji. Kluczowe jest to, by pacjent nauczył się rozpoznawać szkodliwe schematy myślowe oraz zaakceptował ich występowanie – w końcu lęk jest naturalnym uczuciem każdego człowieka. W czasie terapii pacjent uczy się jednak tego, by nie pozostawać biernym i nie poddawać się lękowi, a w zamian starać się zmieniać szkodliwe schematy myślowe i postępować wbrew lękowi. W rezultacie przy ciągłej pracy pacjenta nad sobą i swoim podejściem do relacji możliwe będzie zbudowanie większej pewności siebie, mniejszej zależności i zdrowszego związku.
Warto tutaj wspomnieć o terapii Havening.
Terapia Havening, będąca skuteczną metodą radzenia sobie mi. z lękiem przed rozstaniem, często staje się wartościowym narzędziem, nawet jeśli źródłem tego lęku nie jest trauma. Ta technika terapeutyczna oferuje szybkie i odczuwalne efekty, umożliwiając pacjentom odczuwanie ulgi w krótkim czasie. Znana z szybkich i efektywnych wyników, terapia Havening była pierwotnie zaprojektowana jako interwencja w traumie, podobnie jak terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing).
Mimo to, badania i doświadczenia kliniczne pokazały, że terapia Havening jest równie skuteczna w innych obszarach, oferując szybką pomoc dla osób borykających się z różnymi problemami psychicznymi, nie tylko tymi wynikającymi z traumy. Dlatego też, terapia Havening zyskuje coraz większe uznanie jako cenny element w terapii wielu stanów i zaburzeń, stając się atrakcyjnym alternatywą dla tradycyjnej psychoterapii. Jest to ważną informacją, która otwiera nowe możliwości dla terapeutów i ich pacjentów, pomagając przyspieszyć proces uzdrawiania i umożliwić lepsze zarządzanie lękiem przed rozstaniem, niezależnie od jego przyczyny.
Podsumowanie
W artykule przedstawiłem postacie lęku przed rozstaniem, ich genezę, objawy i sposoby leczenia. Lęk przed rozstaniem nie jest powodem do wstydu czy poczucia winy. Przyczyny takiego samopoczucia mogą być różne – może to być niskie poczucie własnej wartości, trauma niepożądany styl przywiązania wykształcony w dzieciństwie czy zaburzenia osobowości. Jeśli zauważymy u siebie objawy przedstawione w artykule, warto zwrócić się o pomoc. Zachowania takie są patologiczne i diagnozowane jako zaburzenia lękowe, które można wyleczyć. Stały lęk czy niepokój towarzyszący nam w związku lub przedłużające się, wyniszczające przeżywanie rozstania powinny nas skłonić do wizyty u specjalisty i poszukania skutecznej pomocy w powrocie do normalności i osiągnięcia pełni szczęścia.
