Wywiad kliniczny to postępowanie badawcze, które najczęściej występuje w połączeniu z obserwacją. Ta metoda zwana również rozmową psychologiczną stanowi relację oraz współpracę diagnosty i pacjenta. Jej celem jest poznanie i zrozumienie zachowań oraz doświadczeń jednostki w zakresie, którego wymaga realizacja celu.
Z zasady wywiad powinien być ukierunkowany na logiczne reguły wnioskowania, empiryczne zasady weryfikacji hipotez oraz charakteryzować się rzetelnością i trafnością.
W zależności od obranego kryterium oraz charakterystyki istnieje kilka rodzajów wywiadu klinicznego.
Rodzaje wywiadu jako pomoc w diagnozie
Wywiad wstępny
Bardzo dużą rolę w psychologii klinicznej odgrywa wywiad wstępny. To pierwszy kontakt pacjenta z diagnostą i zazwyczaj ma miejsce w momencie zgłoszenia się na leczenie, motywowane podejrzeniem występowania zaburzenia psychicznego. Wywiad wstępny pełni istotne funkcje, do których należą:
- nawiązanie kontaktu z pacjentem,
- poznanie subiektywnie doświadczanego przez jednostkę problemu,
- rozstrzygnięcie obszaru psychologii, którego dotyczy problem (psychologia kliniczna czy zdrowia),
- ustalenie czy pacjent potrzebuje hospitalizacji, czy jedynie pomocy ambulatoryjnej.
Obszary treściowe, których dotyczy wywiad wstępny to:
- zasoby, mocne strony, sposoby radzenia sobie;
- historia chorób somatycznych i psychicznych,
- historia rodzinna, edukacyjna, relacji interpersonalnych,
- obecne symptomy i problemy wraz z ich historią, trwaniem, intensywnością, częstotliwością i kontekstem,
- poprzednie leczenie,
- kwestie mające związek z ryzykiem,
- obecność traumy,
- problem uzależnień
- oczekiwania w stosunku do terapii.
Co istotne, ciężko te wszystkie tematy poruszyć na pierwszym spotkaniu, a powyższy wykaz stanowi swego rodzaju przewodnik dla klinicysty dotyczący spotkania inicjującego terapię.
Wywiad w sytuacji kryzysowej
Jest to rozmowa ukierunkowana na możliwie najszybsze rozpoznanie kryzysu. Ma ona silnie interwencyjny charakter, ponieważ jej głównym celem jest opanowanie stanu kryzysowego. W jej przebiegu można wyróżnić etap:
- wysłuchania – polega na słuchaniu, empatycznym reagowaniu, obserwowaniu;
- działania – jest zależne od stanu pacjenta, polega na dopasowaniu interwencji i możliwości wykorzystania wsparcia środowiska.
Rodzaje wywiadu jako narzędzia
Wywiad ustrukturyzowany
To wywiad zwany również standardowym lub ustrukturalizowanym klasycznie. Stosowany jest głównie w procesie nozologicznej diagnozy opisowej. Dzięki niemu dochodzi do standaryzacji treści oraz porządku algorytmów i pytań. Wywiady tego typu są stworzone w taki sposób, aby maksymalnie zredukować źródło wariancji, która ma negatywny wpływ na rzetelność diagnozowania. Powstały dla osób specjalizujących się w pracy ze zdrowiem psychicznym. Czas trwania takiego wywiadu wynosi od 45 do 60 minut.
Ustrukturalizowany wywiad to taki, który posiada drobiazgowy schemat postępowania, bez możliwości dowolnej modyfikacji przez osobę przeprowadzającą badanie. Określone z góry są nie tylko pytania, ale również ich kolejność. Przewidziane są również kategorie odpowiedzi, których udzieli pacjent oraz sposoby ich kodowania przez specjalistę. Upraszczając, jest to swego rodzaju kwestionariusz. Różni się on jednak od wspomnianej metody diagnostycznej, ponieważ w tym przypadku pytania są czytane przez osobę badającą, która później poddaje je kodowaniu. W tym celu nierzadko zadaje dodatkowe pytania, by lepiej zrozumieć punkt widzenia pacjenta, a w konsekwencji trafniej zakodować odpowiedź.
Istotne dla wywiadu ustrukturalizowanego jest to, aby badający:
- nie przedstawiał długich wyjaśnień celu badania, a ograniczył się jedynie do formuły stworzonej przez autora;
- nie zmieniał ustalonego wcześniej wprowadzenia do badania, kolejności słów czy pytań;
- nie pozwalał na zakłócanie przebiegu wywiadu przez osoby trzecie, W szczególności na odpowiadanie w imieniu pacjenta;
- nie sugerował odpowiedzi oraz nie wskazywał na zgodność lub niezgodność własnych opinii z opiniami badanego;
- nie interpretował pytań, a w razie potrzeby jedynie powtórzył pytanie lub podał wyjaśnienie czy wskazówkę otrzymane od autora;
- nie improwizował, szczególnie nie zmieniał słów lub nie dodawał nowych odpowiedzi.
W oparciu o wyżej wymienione zasady można wysnuć wniosek, że do przeprowadzenia wywiadu ustrukturalizowanego nie jest potrzebne specjalistyczne wykształcenie psychologiczne.
Przykładem takiego wywiadu jest Structured Interview On Beliefs About Worry (SIBAW), który jest przykładem rzetelnej i wewnętrznie spójnej procedury wywiadu, pozwalającej na pomiar pozytywnych przekonań dotyczących tematu martwienia się.
Wywiad ustrukturalizowany częściowo
To wywiad zwany również ustrukturalizowanym nowocześnie. Stanowi on taki rodzaj rozmowy, w którym pewne elementy kluczowe są narzucone odgórnie, jednak nie na poziomie dosłowności, dlatego badający jest w tym przypadku o wiele bardziej aktywny.
W ogólnym rozumieniu wywiad częściowo ustrukturalizowany ma jasno określony zasadniczy cel oraz główne problemy, które ma poruszyć, jednak zarówno badany jak i badający mają pełną swobodę formułowania wypowiedzi. Plan wywiadu obejmuje pytania otwarte i zamknięte, co w połączeniu z inwencją badającego może prowadzić do lepszego i głębszego kontaktu z pacjentem niż w przypadku klasycznego wywiadu. Jednak kategorie pytań pozostają jasno określone w schemacie, stąd zadaniem specjalisty jest czuwanie nad przebiegiem rozmowy oraz, w razie potrzeby, prowadzenie jej do wyznaczonego tematu.
Przykładem takiego wywiadu jest wywiad sytuacyjny (SI), który jest określany jako najbardziej trafny spośród różnych rodzajów wywiadu ustrukturalizowanego częściowo. Stanowi on procedurę, w której badany, po zapoznaniu się z opisami konkretnych sytuacji w pracy, o którą się ubiega, określa swoje potencjalne zachowania.
Wywiad swobodny
To wywiad zwany również ustrukturalizowanym w sposób zewnętrzny, niewidoczny lub nieustrukturalizowany. Jednak posiada on swoją strukturę, którą należy rozumieć w sposób abstrakcyjny.
Główna różnica między wywiadem częściowo ustrukturalizowanym a nieustrukturalizowanym polega na tym, że w przypadku tego drugiego badający nie ma potrzeby notowania lub kodowania odpowiedzi w trakcie trwania wywiadu. Wynika to z faktu, że cały wywiad jest nagrywany za pomocą dyktafonu, obejmując wypowiedzi i intonacje zarówno badającego, jak i osoby badanej. Pozwala to diagnoście na dużo szerszą analizę wypowiedzi oraz na przeprowadzenie dowolnych dalszych analiz. Ponadto możliwe jest zastosowanie dowolnego systemu kodowania danych, również tego najbardziej skomplikowanego, dzięki czemu można przeprowadzić analizy ilościowe i jakościowe. Wszystko to pozwala na ocenę nie tylko fragmentarycznych wypowiedzi dostępnych arkuszy, ale całej masy znaczeń, przekazywanych w postaci formalnych i treściowych aspektów.
Cechą charakterystyczną wywiadu swobodnego jest fakt, że po jego zakończeniu można rozpocząć kolejny etap postępowania badawczego, który obejmuje kolejno:
- transkrypcję – przekształcenie zapisu dźwiękowego w tekstowy na papierze,
- kodowanie wyników – przyporządkowanie elementów wypowiedzi do kategorii, które interesują specjalistę, w tym słowa, zdania czy całe akapity,
- analizę – często wykorzystuje metody statystyczne lub skomputeryzowane procedury analizy danych.
Wywiady kliniczne – Podsumowanie
Każdy z wymienionych wyżej rodzajów wywiadu ma swoje wady i zalety. Każdy również ma inne zastosowanie i skuteczność.
Wszystkie jednak powinny odbywać się z pełną starannością i zaangażowaniem osoby badającej. Natomiast zadawane pytania, niezależnie od struktury, sekwencji czy układu gramatycznego, powinny być zadane w sposób na tyle jasny, aby zwiększyć szansę na osiągnięcie celu, jakim może być uzyskanie informacji, ale też motywacja pacjenta. Dzięki niej będzie w stanie bardziej się zaangażować, a to wpłynie na skuteczniejszą i łatwiejszą współpracę.
Bibliografia
Sęk H.: Psychologia kliniczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2008
Cierpiałkowska L., Sęk H.: Psychologia Kliniczna, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa, 2016
Stemplewska-Żakowicz K., Krejtz K.:Wywiad psychologiczny, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologiznego, Warszawa, 2005
